Vi nhựa dễ dàng xâm nhập và tích tụ trong cơ thể con người, nhưng tác động của chúng đối với sức khỏe vẫn còn là một ẩn số.
Chiếc áo bạn đang mặc, tấm thảm dưới chân bạn, và hộp đựng đồ ăn mang về tối qua đều có chung một bí mật đáng lo ngại: Chúng đang dần phân rã thành những hạt nhỏ vô hình, xuất hiện ở khắp nơi, từ đỉnh Everest cho đến mạch máu của bạn.
Những hạt nhựa siêu nhỏ này, có kích thước từ không thể nhìn thấy bằng mắt thường đến không lớn hơn bề rộng của một cục tẩy bút chì, đã âm thầm xâm nhập vào cơ thể con người theo cách mà các nhà khoa học chỉ mới bắt đầu hiểu được—và những tác động của chúng thật đáng lo ngại, theo một đánh giá khoa học công bố vào tháng 9.
“Vi nhựa gây ra nguy cơ lớn đối với sức khỏe, vì chúng có thể tồn tại lâu dài trong môi trường và mang theo các hóa chất độc hại,” Tiến sĩ Paul Savage, chuyên gia về độc tố và là người sáng lập kiêm CEO của MDLifespan, chia sẻ với tờ Epoch Times.
“Một người có thể tiêu thụ lượng vi nhựa tương đương trọng lượng của một thẻ tín dụng mỗi tuần chỉ qua thực phẩm,” ông nói. “Khi đã được tiêu thụ, những hạt này có thể phân rã thành các hạt nano đủ nhỏ để can thiệp vào DNA tế bào, tiềm ẩn nguy cơ gây hại về mặt di truyền và các vấn đề sức khỏe mãn tính.”
Mỗi năm, từ 10 đến 40 triệu tấn vi nhựa được thải ra môi trường. Nếu xu hướng hiện tại tiếp diễn, con số này dự kiến sẽ tăng gấp đôi vào năm 2040.
Ngay cả khi tất cả các nguồn phát thải mới bị dừng lại ngay hôm nay, mức độ vi nhựa hiện có vẫn sẽ tiếp tục gia tăng khi các mảnh nhựa cũ tiếp tục phân rã thành các hạt nhỏ hơn.
Một bài đánh giá được công bố trên tạp chí Science đã tổng hợp hiểu biết hiện tại về ô nhiễm vi nhựa sau hai thập kỷ kể từ khi thuật ngữ “vi nhựa” lần đầu tiên được giới thiệu. Các tác giả đã phê bình các ước tính trước đây về lượng nhựa tiêu thụ hàng tuần, cho rằng con số 5 gram—tương đương trọng lượng một thẻ tín dụng—có thể là một sự phóng đại.
Cách Vi Nhựa Xâm Nhập Vào Cơ Thể Chúng Ta
Vi nhựa là những hạt nhựa rắn có kích thước dưới 5 milimét (nhỏ hơn một cục tẩy trên đầu bút chì). Chúng thấm vào các hệ sinh thái, xâm nhập vào thực phẩm và nước, và cuối cùng là vào cơ thể chúng ta.
Vi nhựa chủ yếu hình thành từ quá trình phân rã của các mảnh nhựa lớn, nhưng cũng có thể được thải ra từ việc tái chế nhựa, dệt may, lốp xe, sơn, quần áo và nội thất mềm.
“Nhiều người không nhận ra rằng quần áo được làm từ nhựa,” ông Aidan Charron, giám đốc liên kết của Earth.org, một tổ chức toàn cầu thúc đẩy giáo dục và hành động vì môi trường, chia sẻ với Epoch Times.
“Thời trang nhanh thường sử dụng polyester, nylon, spandex, v.v.,” ông Charron nói. “Thời trang nhanh” là việc sản xuất và bán hàng loạt quần áo giá rẻ. “Một sản phẩm khác ít ai biết cũng thường được làm từ nhựa là thảm, rèm cửa và bộ ga gối,” ông nói thêm, nhấn mạnh rằng những vật liệu này rụng vi nhựa và hóa chất độc hại vào không khí chúng ta hít thở.
“Những loại vật liệu này đặc biệt nguy hiểm vì chúng thải ra các sợi nhỏ vào không khí hoặc nước khi được giặt rửa,” ông nói. Một nghiên cứu chỉ ra rằng hơn 90% vi nhựa trong nhà là polyester và sợi nhân tạo, cả hai đều có nguồn gốc từ nhựa.
Vi nhựa có thể xâm nhập vào cơ thể chúng ta qua nhiều con đường:
Hít thở: Vi nhựa tồn tại trong không khí chúng ta hít thở.
Hấp thụ qua da: Chúng ta có thể hấp thụ qua tiếp xúc.
Nuốt vào: Ăn uống các thực phẩm hoặc đồ uống bị nhiễm vi nhựa như sữa, nước ngọt, thực phẩm đóng hộp, đường, muối hoặc qua các sinh vật như tôm và cá. Trẻ sơ sinh cũng có thể bị phơi nhiễm thông qua sữa mẹ và sữa công thức.
Vi Nhựa Trong Cơ Thể Người
Nghiên cứu chỉ ra rằng vi nhựa đã xâm nhập vào nhiều bộ phận khác nhau trong cơ thể con người, bao gồm:
- Mạch máu: Vi nhựa được phát hiện trong các mảng bám động mạch cảnh và mẫu mô tĩnh mạch ở chân.
- Não: Các nghiên cứu cho thấy vi nhựa có thể đến não thông qua đường mũi, vượt qua hàng rào máu não. Một nghiên cứu năm 2024 cũng phát hiện rằng não có nồng độ vi nhựa cao hơn so với mẫu thận và gan.
- Máu: Một nghiên cứu tìm thấy bốn loại nhựa trong máu với nồng độ 6 microgram trên mỗi millilít ở 22 tình nguyện viên khỏe mạnh, trong đó polyethylene là loại phổ biến nhất. Polyethylene là loại nhựa được sử dụng rộng rãi trong may mặc, nội thất, và hàng tiêu dùng. Hiện tại chưa có ngưỡng hoặc mức tham chiếu nào được xác định cho vi nhựa trong máu người. Để so sánh, chì (thường từ sơn cũ hoặc nước bị ô nhiễm) được coi là đáng lo ngại ở trẻ em nếu nồng độ trong máu vượt quá 3,5 microgram trên mỗi decilít (1 decilít = 100 millilít).
- Nước bọt: Một nghiên cứu tìm thấy 21 loại vi nhựa trong mẫu nước bọt của các bệnh nhân mắc bệnh hô hấp.
- Phổi: Vi nhựa được phát hiện ở tất cả các vùng phổi của 11 trên 13 người tham gia nghiên cứu, với sợi polypropylene và polyethylene terephthalate là phổ biến nhất. Nồng độ vi nhựa cao hơn được ghi nhận ở người hút thuốc lá.
- Phân: Một nghiên cứu phát hiện 10 loại nhựa phổ biến trong mẫu phân. Trẻ em có nguy cơ cao hơn, với nồng độ vi nhựa trong phân cao gấp 10 lần so với người lớn. Điều này có thể do trẻ nhỏ tiếp xúc nhiều hơn với nhựa thông qua các hoạt động như bò, cắn đồ vải, và ngậm đồ vật. Vi nhựa cũng được phát hiện trong phân su – phân đầu tiên của trẻ sơ sinh.
- Nhau thai: Vi nhựa được phát hiện trong một phần của nhau thai, cho thấy chúng có thể vượt qua hàng rào nhau thai và ảnh hưởng đến sự phát triển của thai nhi.
- Gan: Vi nhựa được tìm thấy trong mô gan của những người bị xơ gan, với nồng độ cao hơn đáng kể so với người không mắc bệnh gan.
- Đại tràng: Vi nhựa cũng được phát hiện trong các mẫu cắt bỏ đại tràng trong phẫu thuật, cho thấy chúng có thể tồn tại trong đường tiêu hóa.
Mặc dù đã có bằng chứng về việc vi nhựa tích tụ trong cơ thể, nhưng nghiên cứu về tác động của chúng đối với sức khỏe con người vẫn còn hạn chế.
Tác Động Của Vi Nhựa Đến Sức Khỏe
Do vi nhựa là các vật thể ngoại lai, chúng kích hoạt phản ứng của hệ thống miễn dịch. Tuy nhiên, khác với virus và vi khuẩn, cơ thể không thể loại bỏ chúng một cách hiệu quả. Sự hiện diện kéo dài của vi nhựa có thể dẫn đến:
- Căng thẳng oxy hóa (oxidative stress) và viêm nhiễm.
- Tổn thương DNA, phản ứng dị ứng, tế bào chết, và thậm chí là ung thư.
Ngoài ra, vi nhựa chứa các hóa chất có khả năng gây rối loạn chức năng hormone và các quá trình trao đổi chất. Những chất độc hại này có thể rò rỉ ra từ vi nhựa và xâm nhập vào cơ thể qua đường hấp thụ qua da hoặc tiêu hóa.
Vi Nhựa Làm Gia Tăng Rủi Ro Bệnh Tật
“Vi nhựa hoạt động như những ‘vật dẫn’ mang theo virus và vi khuẩn, sau đó xâm nhập vào cơ thể chúng ta khi hít thở hoặc tiêu hóa chúng,” ông Aidan Charron cho biết.
Nghiên cứu đã liên kết việc phơi nhiễm vi nhựa với nguy cơ mắc các bệnh cao hơn. Ví dụ:
- Theo nghiên cứu về mẫu nước bọt, phơi nhiễm vi nhựa có thể khiến con người dễ mắc các bệnh phổi, bao gồm ho, khó thở, thở khò khè, và bệnh viêm ruột nặng hơn.
- Việc phát hiện nhựa trong các mảng xơ vữa động mạch—các chất béo tích tụ trong động mạch—làm tăng khả năng bị nhồi máu cơ tim, đột quỵ, hoặc tử vong.
Mặc dù ngày càng có nhiều bằng chứng về rủi ro sức khỏe, nhưng hiện vẫn chưa có phương pháp đánh giá rủi ro hoặc đo lường mức độ phơi nhiễm vi nhựa ở người.
“Một trở ngại lớn là thiếu các phương pháp kiểm tra tiêu chuẩn hóa để đo lượng vi nhựa trong nước uống và các loại thực phẩm,” Tiến sĩ Paul Savage nhận định. Việc tạo ra các phương pháp này đòi hỏi các nghiên cứu toàn diện hơn và các quy trình tiêu chuẩn hóa để đánh giá mức độ phơi nhiễm và tác động sức khỏe.
Ông Savage cũng nhấn mạnh rằng việc đo lường vi nhựa trong các mẫu sinh học gặp khó khăn do kích thước và thành phần của chúng rất đa dạng.
“Các phương pháp phát hiện được cải tiến sẽ giúp các nhà nghiên cứu hiểu rõ hơn về mức độ và tác động của vi nhựa đối với sức khỏe con người, từ đó tạo điều kiện cho các nghiên cứu toàn diện và chiến lược can thiệp hiệu quả hơn,” ông nói thêm.
Cách Giảm Thiểu Sự Phơi Nhiễm Vi Nhựa
Mặc dù việc loại bỏ hoàn toàn nhựa khỏi cuộc sống là không thực tế, nhưng vẫn có những bước hành động hiệu quả để giảm phơi nhiễm:
- Đánh giá lượng nhựa sử dụng trong nhà:
Tiến sĩ Paul Savage cho biết: “90% các độc tố có hại nhất đã tồn tại trong hầu hết các hộ gia đình, nghĩa là mọi người có thể giảm phơi nhiễm đáng kể bằng cách đưa ra lựa chọn có ý thức trong nguồn thực phẩm và sản phẩm gia dụng.”
Aidan Charron gợi ý: “Hãy thực hiện kiểm toán nhựa trong nhà, ghi lại các sản phẩm nhựa bạn sử dụng hàng ngày. Bạn không thể điều chỉnh nếu không biết được nguồn sử dụng nhựa lớn nhất của mình.” - Thay thế nhựa bằng các lựa chọn bền vững hơn:
Sau khi đánh giá, hãy xác định nguồn nhựa phổ biến nhất trong nhà bạn và tìm các lựa chọn thay thế thân thiện với môi trường.
Ngoài việc tránh nhựa dùng một lần, Charron khuyến nghị:
- Tránh vải polyester, thay vào đó chọn cotton, len, lanh và các sợi tự nhiên.
- Tránh nhựa tái chế, như đồ bơi, vì chúng thải ra nhiều vi nhựa hơn nhựa nguyên sinh.
- Không cho trẻ em hoặc thú cưng sử dụng đồ chơi bằng nhựa.
- Ưu tiên rau xanh hơn là củ, vì rau củ có thể bị nhiễm nhựa nhiều hơn.
Quan trọng nhất, ông khuyên nên ủng hộ luật nhằm mục đích giảm thiểu việc sử dụng nhựa. “Cấm thuốc lá và túi nhựa ở một số khu vực cực kỳ hiệu quả trong việc cắt giảm chất thải môi trường”.
Những nỗ lực toàn cầu nhằm chống lại ô nhiễm vi nhựa đang thu hút sự chú ý. Vào tháng 3 năm 2022, Đại hội đồng Môi trường Liên hợp quốc (UNEA) đã quyết định tạo ra một hiệp ước ràng buộc về mặt pháp lý về ô nhiễm nhựa, bao gồm cả nhựa biển, với kế hoạch hoàn thiện vào năm 2024. Một hiệp ước như vậy sẽ yêu cầu các quốc gia phải thực hiện các hành động cụ thể theo luật pháp quốc tế, với các hình phạt cho hành vi không tuân thủ—một bước quan trọng hướng tới hợp tác toàn cầu về rác thải nhựa.
Liên minh Châu Âu đã thông qua một chiến lược nhằm giảm thiểu chất thải nhựa và tăng cường tái chế trên khắp các quốc gia thành viên. Tương tự như vậy, các quốc gia như Hoa Kỳ, Canada và Vương quốc Anh đã cấm các hạt vi nhựa trong mỹ phẩm để giải quyết một nguồn chính của vi nhựa.
